De publieke afgang van Poetins superspion

Arme Sergej Narysjkin. Moet je, als directeur van de Dienst Buitenlandse Inlichtingen, de opperspion zeg maar, je woordje doen in het Kremlin, in een speciale sessie van de Veiligheidsraad van de Russische Federatie, over de erkenning als onafhankelijke staat van twee stukjes Oekraïne. Raak je, voor het oog van camera van de Russische federale tv-kanalen, verzeild in een vernederende dialoog met president Vladimir Poetin, waarbij zonneklaar blijkt dat je niet wist op welke vraag er antwoord van je verwacht werd. Dat belooft niet veel goeds voor de rest van je carrière.

Het incident met Narysjkin was zeker niet het enige vreemde moment op deze historische dag 21 februari 2022, waarop Poetin besloot tot een escalatie in zijn confrontatie met het Westen en een herovering van Oekraïne. Er was, later op de middag, bijvoorbeeld die vreemde, haatdragende tv-toespraak van de president zelf, waarin hij Vladimir Lenin – grondlegger van de Sovjet-Unie – de schuld gaf dat Oekraïne überhaupt bestaat als onafhankelijk land. Dat bracht hem tot een bizarre uitspraak die meteen ook aangeeft hoe ambivalent de ex-KGB’er Poetin zelf staat tegenover het Sovjet-verleden: als u zonodig wilt de-sovjetiseren, hield hij de Oekraïense politici voor, houdt dan niet halverwege halt. Afscheid van de Sovjet-verhoudingen, blijkt Poetin te denken, betekent voor Oekraïne het opgeven van staatkundige onafhankelijkheid en hereniging met moedertje Rusland.

Het op de Russische staats-televisie getoonde feestvuurwerk in Donetsk, de sessie in het Kremlin waarbij Poetin met de presidenten van die twee stukjes Oekraïne – Donetsker Volksrepubliek (DNR) en Loegansker Volksrepubliek (LNR) geheten – verdragen over samenwerking ondertekende zonder de twee naar het Kremlin gereisde presidenten ook maar een blik waardig te keuren – het was allemaal op het surrealistische af. Maar dramatisch hoogtepunt was toch wel die sessie van de Veiligheidsraad. Zo’n twintig hotemetoten waren opgetrommeld om de president het gewenste antwoord te geven op de vraag of Rusland de DNR en de LNR als onafhankelijke staten moest erkennen.

Dat het juiste antwoord ‘ja’ was, kon natuurlijk ook opperspion Narysjkin niet zijn ontgaan. De minister van Defensie, de minister van buitenlandse zaken, de voorzitters van de Federatieraad en de Staatsdoema, het hoofd van de veiligheidsdienst FSB en nog anderen die om de beurt het woord kregen, gaven als hun mening dat het hoog tijd dat de Russische Federatie (zoals Rusland officieel heet) de DNR en de LNR zou erkennen omdat het niet aanging de Russen in die gebieden – de voorzitster van de Federatieraad sprak per ongeluk van ‘landgenoten’ – nog langer in de steek te laten in de strijd met wat sommige sprekers in navolging van Poetin het ‘fascistische regime’ in Kiev noemden.

Maar toen Narysjkin aan de beurt was, leek hij niet helemaal goed voorbereid en had het er alle schijn van, dat hem niet duidelijk was op welke vraag hij enthousiast ‘ja’ moest antwoorden. Hij begon goed: het waren juist de Amerikanen die in Oekraïne een oorlog wilden. Maar daarna leek hij door Poetin met een vals lachje op het verkeerde been te worden gezet: ‘U vindt dat er een onderhandelingsproces in gang moet worden gezet?’ Zichtbaar peentjes zwetend begon de opperspion achter het spreekgestoelte te stotteren, terwijl zijn baas de president hem meermaals maande eindelijk ‘rechtuit’ antwoord te geven, ‘ja of nee’.

Tenslotte slaagde Narysjkin er eindelijk in een volledige, grammaticale zin te formuleren: ‘Ik ondersteun het voorstel om de Donetsker en Loegansker Volksrepublieken te laten toetreden tot de Russische Federatie’. Maar dat was helemaal niet het voorstel, merkte Poetin niet zonder enig sardonisch genoegen op – het ging om de erkenning van de twee republieken als van Oekraïne onafhankelijke staten door de Russische Federatie.

Haastig liet Narysjkin nog weten dat hij het ook daarmee eens was – maar het kwaad was al geschied: Ruslands opperspion was voor het oog van de wereld als dommertje neergezet. En kennelijk met voorbedachte rade, want de tv-uitzending van de bijeenkomst van de Veiligheidsraad was niet ‘live’. De staats-nieuwszender ‘Rossija 24′ had dat wel gesuggereerd – de presentator zegt in zo’n geval meestal: ‘ons bereiken nu beelden uit het Kremlin’. Maar de redactie van ‘TV Dozhd’, een van de laatst overgebleven onafhankelijke nieuwsmedia in Rusland, merkte op dat het horloge van de minister van Defensie, Sergej Sjoigoe, op 12.47 u stond, toen hij de beurt kreeg, terwijl de uitzending om 16.50 Moskou-tijd begon. Bovendien bleek er gemonteerd in het video-verslag, waarbij de bijdrage van de Procureur-Generaal, Ivan Krasnov, helemaal was weggehaald.

Had Krasnov wellicht ook de vraag niet begrepen? We zullen het nooit weten. Maar in ieder geval bleef hem de afgang in het openbaar bespaard, in tegenstelling dus met het lot van Narysjkin. En dat nog wel op zo’n historische dag. Dat belooft weinig goeds. Overigens begon op 23 februari 1937, 85 jaar geleden dus, in het Kremlin een tiendaags plenum van het Centraal comité van de Communistische partij, dat – naar achteraf bleek – het startsein was voor Stalins terreurcampagne onder partijgenoten. Van de 72 sprekers op de bijeenkomst werden er na afloop 53 doodgeschoten. Hoge functionaris zijn in Rusland betekent een leven vol gevaren.

+ + + + +

Een videotje van Narysjkins verwarring is te zien op Youtube.

Hier een transcript van de dialoog tussen president en superspion (in het Russisch), als afgedrukt in ‘Novaja Gazjeta’:

Sergej Jevgenevitsj in zijn uur des gevaars: