Een nieuwe wereld van lelijkheid

(21-1-2017)

Niet alleen de politiek is dezer dagen van een ijzingwekkende lelijkheid – met de woninginrichting gaat het dezelfde kant op. Functionaliteit is uit, begrijp ik uit een reportage in de Süddeutsche Zeitung deze week, vanaf de Keulse meubelbeurs. Protsen is in. De firma Birckenstock – u weet wel, van die lustonderdrukkende sandalen – maakt tegenwoordig ook bedden. Dan weet je het wel.

De afkeer van lelijkheid – als politiek argument lijkt dat niet zeer overtuigend. Daar kun je in een betoog (gelukkig is dit maar een blogje) niet echt mee voor de dag komen. Neem nu Donald Trump, tegen wiens optreden allerlei inhoudelijke bezwaren geformuleerd kunnen worden: hij is dom en heeft nog nooit een boek gelezen, hij liegt, zijn haatzaaierij tegen allerlei groepen en landen voert tot oorlog, zijn economische ideeën zijn beneden de maat. Allemaal waar natuurlijk.

Maar als ik eerlijk ben, dan wordt mijn fysieke afkeer van Trump toch mede ingegeven – wat heet: bepaald – door mijn gevoel dat alles aan de man lelijk is: de wansmaak van het interieur in Trump Tower, met al dat bladgoud, zijn afschuwelijke kapsel natuurlijk en het feit dat hij de hele inauguratie als president lang niet op de gedachte kwam zijn jasje dicht te knopen, zoals heren betaamt. Zijn dat belangrijke bezwaren? Nou, niet zo belangrijk als de inhoudelijke natuurlijk. Maar in mijn persoonlijk gevoel over Trump en de reactionaire hond in de pot die hij vertegenwoordigt, speelt de uiterlijke lelijkheid, of wat ik als zodanig beschouw, wel degelijk een rol.

De Franse schrijfster Yannick Grannec beschrijft in haar jongste, tweede roman Le bal mécanique een wereld die mij liever is: een wereld waarin het uiterlijk der dingen, de esthetica met andere woorden, geacht wordt te wijzen op ruimheid van opvatting en vooruitgangsgeloof. Le bal mécanique speelt aan de Bauhaus-school in Dessau, voordat deze door de nazi’s, met hun reactionaire eisen ten aanzien van kunt en cultuur, de nek wordt omgedraaid. Grannec schetst in haar roman een aandoenlijk portret van een jonge vrouw, Magda, die aan die school studeert met het oogmerk architect te worden. Niemand minder dan Paul Klee, haar peetvader, houdt in Dessau een oogje in het zeil.

Het is een erg aardige roman. Grannec heeft zich voor de schildering van het Bauhaus duidelijk zeer goed gedocumenteerd, maar de schildering van de geesteswereld van de onzekere, zoekende Magda lijdt daar geenszins onder. Helaas wordt Magda wel ingehaald door de lelijkheid van de geschiedenis. Na een ongewenst kind van een onbekend blijvende vader ter wereld te hebben gebracht, vlucht zij naar de nog jonge Sovjet-Unie om daar de combinatie van een nieuwe maatschappij met revolutionaire esthetiek in de praktijk te brengen. Maar vadertje Stalin schrijft al spoedig een terugkeer naar de pseudo-burgerlijke wansmaak voor.

Toch is dat nog niets in vergelijking met de lelijkheid in de eerste helft van het boek. Op ingenieuze wijze – hoe precies zou niet zinvol om hier uit de doeken te doen – koppelt Grannec het verhaal van Magda aan het in het huidige tijdsgewricht spelende verhaal van Josh en Vicky, een paar dat in de VS een reality-show voor televisie maakt. Daarin wordt bij gezinnen het huis verbouwd, en tegelijkertijd wordt op Big Brother-achtige wijze hun gezin of relatie geanalyseerd en voor het publiek te grabbel gegooid.

De juxtapositie van Bauhaus en reality-tv maakt van Le bal mécanique een soort verhandeling over modernisme – de goede bedoelingen van eens en de mensonterende verwording van nu. Van de gedachte aan een esthetische vervolmaking, of aan vooruitgang überhaupt, ben je na lezing van deze roman wel genezen. Maar je mocht hopen dat het gevoel van regressie in de beschaving dezer dagen tot uiterlijkheden beperkt bleef.

Yannick Grannec, Le bal mécanique, Éditions Anne Carrière, Parijs 2016.

Afbeelding boven: Bauhaus was niet alleen een avantgardistische kunstacademie, maar pretendeerde de studenten ook een ‘totale’ moderne levensopvatting bij te brengen, bijvoorbeeld door middel van gezonde gymnastiek. Afbeelding onder: Bauhaus in Dessau.