Een Russische film doorbreekt blokkade van censuur

Steeds vaker wordt in Rusland, uit overwegingen van officieel patriottisme, speelfilms het bestaan onmogelijk gemaakt. De Britse komedie Stalins Death werd vorig jaar gewoonweg verboden voor vertoning in Rusland. Mathilde, over een buitenechtelijke verhouding van de door de orthodoxe kerk heilig verklaarde tsaar Nicolaas II, trekt zoveel gewelddadig protest van fanatieke gelovigen aan dat normale exploitatie in de bioscoop niet mogelijk is. En nu is er Prazdnik (Feest) van Aleksej Krasovski, een komedie over een elitegezin in Leningrad dat ten tijde van de belegering van Leningrad door Duitse troepen (1941-1944) aan een rijk gedekte tafel het nieuwe jaar begroet, terwijl buiten het eenvoudige volk van honger sterft.

De campagne in de staatsmedia tegen de film, die door crowdfunding tot stand is gekomen en in totaal slechts 3,5 miljoen roebel (ongeveer 53.000 dollar) heeft gekost, begon al in oktober vorig jaar – zonder dat iemand de film nog kon hebben gezien. Leden van de Doema, het parlement, spraken luid schande van de op handen zijnde bezoedeling van een heroïsche episode uit de Grote Patriottische Oorlog (zoals de Tweede Wereldoorlog in Rusland heet). Ook de Russische Militair-Historische Maatschappij (Rossiskoje Vojenno-Istoritsjeskoje Obsjtsjtvo), een officieel lichaam van staat dat de legende van Rusland militaire grootheid moet onderhouden, liet weten dat hier een kritische grens zou worden overschreden. De critici stelden strafklachten in het vooruitzicht en hun verwijten waren niet mals: dat Prazdnikeen ‘nazi-film’ was, bijvoorbeeld.

Geen bioscoopexploitant in Rusland durft zich op die manier aan Prazdnikte wagen. Ook een feestelijke première in de nieuwjaarsnacht vorige week ging niet door – maar nu op initiatief van de filmmakers, die dachten dat zo’n feestje niet gepast zou zijn na de ramp in Magnitogorsk. Toch kan iedereen de film nu zien: de makers hebben hem op Youtube gezet.

Prazdnikis een bescheiden ogend maar mooi gemaakte ‘zwarte komedie’. Krasovski is als regisseur in Rusland vooral bekend van Kollektor, met de grote ster Konstantin Chabovski. Het uitstekende camerawerk is van Sergej Astachov, de favoriete cameraman van Aleksej Balabanov (Bratje.a.) De film is behoorlijk geestig (als je hem een beetje kunt verstaan), en geeft een verwoestend beeld van een partij-elite die comfortabel leeft, terwijl buiten het gemene volk op straat van honger crepeert, omdat de Duitsers de voedselaanvoer grotendeels hebben afgesneden.

Het gezin Vosnesenski schaamt zich echter absoluut niet voor zijn bevoorrechte positie. Er is nu eenmaal in geen geval genoeg voor iedereen en – zoals de vrouw des huizes (Alena Babenko) uitlegt – sommige mensen hebben nu eenmaal meer verdiensten voor staat en partij dan anderen. Die verdienste bestaat er in dit geval uit, dat de heer des huizes (Jan Tsapnik) in een bacteriologisch laboratorium belangrijke opdrachten van de partij uitvoert. Die moeten echter geheim blijven omdat bacteriologische wapens nu eenmaal bij internationaal verdrag verboden zijn.

Officieel bestaat er in Rusland geen filmcensuur. Het informele verbod dat Prazdnikgetroffen heeft, wordt gerechtvaardigd met de gedachte dat het ongepast is, kritische kanttekeningen te maken bij een heldhaftige episode uit de Russische geschiedenis. Net als de rest van de Grote Patriottische Oorlog is de ‘blokada’ van Leningrad door de officiële media de laatste jaren steeds verder opgepompt tot een bewijs van de radicale bereidheid van het Russische volk te lijden en te sterven voor zijn staat

Maar zoals menige kijker opmerkt in de commentaren onder de film op Youtube, lijkt er ook nog een andere reden: de puissante rijkdom van de huidige elite van Rusland. Terwijl voor het gewone volk de koopkracht daalt en de pensioenregeling wordt verstrakt, reizen de in weelde levende machtigen heen en weer tussen de centra van de macht en hun paleizen in de provincie, of in het buitenland. Ook nu is er niet genoeg voor iedereen.

Zie de film op Youtube – helaas alleen in het Russisch. En vooral ook de nieuwjaarswens van regisseur en cameraman aan het eind. Het bankrekeningnummer voor de vrijwillige bijdragen staat onder de film: