(14-2-2014) Op een avond geeft de vrouw van wie je zo lang gedroomd hebt zich aan je. Het is een angstige ervaring die de minnaar, liggend naast zijn slapende geliefde, bezorgd en piekerend achterlaat. Zo begint Een avond bij Claire van Gajto Gazdanov uit 1929. Ofschoon ik die situatie persoonlijk nooit op deze manier heb beleefd, kan ik mij die toch uitstekend voorstellen.
Het is plotseling in de mode onder uitgevers om min of meer vergeten romans – liefst natuurlijk wanneer de oorspronkelijke auteursrechten zijn verlopen – aan de vergetelheid te ontrukken en als meesterwerk weer onder de aandacht te brengen. Dat gebeurt nu met de werken van Gazdanov (1903-1971), die in 1922, na in de Russische burgeroorlog aan de kant van de Witten te hebben gevochten, op een schip uit Sebastopol wist te ontkomen aan de zegevierende Roden. Hij kwam na enige omwegen in Parijs terecht. Van schrijven kon hij niet leven. Hij werkte onder andere als arbeider in de Citroën-fabrieken en – geheel overeenkomstig het cliché over Russische emigranten in Parijs in de jaren twintig – als taxichauffeur.
Gazdanov is geen Boenin, of geen Babel. Daar is Een avond bij Claire eigenlijk te diffuus en te weinig trefzeker voor. Maar het is wel een erg interessante roman, al was het maar vanwege de consequent volgehouden afkeer van alles wat zweemt naar sentiment, en in zekere zin ook naar psychologie. De verteller verhaalt – na zijn erotische déconfiture in de armen van Claire – in flarden over zijn jeugd in Rusland, en over zijn dienst bij een pantsertrein van de Witten.
Bijna iedere observatie, meestal over personen, wordt gekenmerkt door een trefzekere schildering van het absurde, wrede, inconsequente waartoe de mens in staat is. De roman bestaat vrijwel geheel uit de beschrijving van situaties en korte kenmerken van het gedrag van een groot aantal personages. Drijfveren komen veel minder aan de orde, ook niet die van de verteller-hoofdpersoon, die dan ook nogal een enigma blijft.
Bij de schildering van gevechten rond de pantsertrein – die op de Krim een roemloos einde vindt – ontbreken ook de politieke motivaties. Roden en Witten en ook andere krachten uit de Burgeroorlog, zoals de troepen van de anarchist-vrijbuiter Nestor Makhno, gedragen zich alle met dezelfde, bijna machinale wreedheid en agressie. Dit gebrek aan politieke stellingname in de roman schijnt Gazdanov in 1929 door zijn Russische lezers – die toen zijn enige waren – nogal kwalijk te zijn genomen.
Gajto Gazdanov. Een avond bij Claire. Vertaling: Helen Saelman. Wereldbibliotheek 2013 (2)
De foto hierboven laat – zo te zien niet al te behoeftige – Russische emigranten in Parijs zien, bij de viering van carnaval 1925.
We'll always have Paris 
Geef een reactie