George Sand geloofde in vooruitgang

(16-1-2014)

George Sand (1804-1876) geloofde in de Vooruitgang, maar als je kijkt naar de ontwikkeling van de sociale positie van vrouwen – een van Sands favoriete preoccupaties – wordt je als 21-ste-eeuwer zeker geen deelgenoot van dat geloof. Martine Reid, die aan Sand een aardige, maar wat erg feitelijke biografie heeft gewijd, acht haar zelfs tot op zekere hoogte miskend: haar zeer omvangrijke litteraire oeuvre wordt niet voldoende geëerd, haar liefdeleven overdreven, want zoveel minnaars als haar werden toegedicht, zijn er niet geweest. Dat laatste is kwaadsprekerij van een litteraire elite die een probleem heeft met vrouwelijke zelfstandigheid en eigenzinnigheid, meent Reid.

Ik wist eigenlijk maar weinig van George Sand (overigens een nom de plume van Aurore Dupin) voordat ik dit boek las. Onwillekeurig associeer je de XIXde eeuw met de Victoriaanse denk- en leefpatronen, maar dat is natuurlijk geheel ten onrechte. Het leven van George Sand – die leefde van haar boeken en toneelstukken, die na een ongelukkig jeugdhuwelijk diverse minnaars verslijt (Musset en Chopin o.a.), en die zich in talrijke artikelen ook met de politiek bemoeit (ze bepleit het socialisme) – doet eigenlijk meer aan de XVIIIde eeuw denken. 

Dat komt dan vooral door de vrijpostigheid van haar levensloop, die ze gemeen heeft met XVIIIde-eeuwse buitenbeentjes als Etta Palm of Théroigne de Méricourt. Sand had trouwens ook een ouderlijke achtergrond die haar psychologisch tot een zeker non-conformisme leek te veroordelen. Haar vader was een Napoleontische officier met een adellijke achtergrond, die in 1808 op een slagveld van zijn paard viel en het loodje legde. Haar moeder was een vrouw uit het volk die, wellicht als marketentster,  de Franse troepen volgde tijdens de campagne in Spanje en daar met de officier een stormachtige verhouding kreeg die beklijfde.

Na de dood van haar vader werd Aurore opgevoed door haar aristocratische grootmoeder op het voorvaderlijk buiten in de Berry – dat wel. Maar een groot verschil met Palm of Méricourt is natuurlijk wel, dat zij niet aan gekte of de guillotine ten prooi viel. Frankrijk was, ook voor originele vrouwen, in de XIXde eeuw per slot toch een vrij beschaafd land. Het leven van Sand kenmerkt zich door een zekere respectabiliteit en een zekere welvaart – die voor een belangrijk deel samenhangen met haar kwaliteiten als schrijfster. Er was zelfs maatschappelijke ruimte voor bepaald originele gedragingen, zoals de gewoonte in jaar jongere jaren om verkleed als man door Parijs te lopen – haar op een mannelijke naam gelijkende nom de plume is geen toeval.

Deze ruimte bestond in het XIXde-eeuwse Frankrijk overigens niet op juridisch gebied. De Code Civil van Napoleon had de handelingsbekwaamheid van vrouwen ernstig ingeperkt, alsmede de mogelijkheid voor vrouwen om tot echtscheiding over te gaan. Sand heeft in menig artikel, en in menige brief, gefulmineerd tegen deze juridische onderdrukking van de vrouw. Het is een heel vreemde gedachte dat, in Frankrijk niet anders dan in Nederland, deze beperkingen tot diep in de XX-ste eeuw hebben voortbestaan. Als er Vooruitgang bestaat, dan gaat ie op dit terrein wel verdomd langzaam. 

Martine Reid. George Sand. Folio biographies 2013. 

Het portret hierboven is van A. Charpentier, uit 1838.