(4-2-2014) De jongste bundel van Henk Wesseling is, zoals gewoonlijk, weer buitengewoon schrander en onderhoudend uitgevallen. Wesseling – aan wie ik, maar dat gaan we hier niet behandelen, persoonlijk veel te danken heb – verstaat de kunst van de superieure nonchalance. Het sterkste staaltje daarvan vond ik de verschijning van het boek Verdeel en heers in 1991, over de koloniale opdeling van Afrika. Jarenlang was de geleerde ermee bezig, ook in internationaal verband. En omdat destijds een zwaar structurele aanpak in de mode was – wat daar ook onder verstaan moge worden – was ik de enige niet die een zwaar methodologisch boek verwachtte dat een baken voor een nieuw soort beoefening van de koloniale geschiedenis zou zijn.
Maar Verdeel en heers bleek een zeer traditioneel en buitengewoon leesbaar nummer verhalende geschiedenis, waarin nieuwlichterijen door de geleerde – zoals zijn gewoonte is – vooral tongue in cheek aan de orde werden gesteld. Gelukkig voor Wesseling, en trouwens ook voor naar de geschiedenis leergierige lezers, is verhalende geschiedbeoefening tegenwoordig weer in de mode.
Het mengelwerk in Van toen en nu – overigens niet echt de meest dynamische titel die je je voor een boek kunt voorstellen – behelst een veelheid van onderwerpen, zowel historische als actuele. In die laatste categorie valt een opvallend stuk, Nooit meer Paars, dat me misschien vooral bevalt omdat ik wel eens had nagedacht langs dezelfde lijnen als mijn geleerde leermeester – van ijdelheid tot leesplezier il n’y a qu’un pas.
Waar is Paars – het regeren van links en rechts in 1 kabinet onder uitsluiting van het christendemocratische centrum – nu eigenlijk goed voor geweest?, vraagt Wesseling zich af. De macht van het CDA was gebroken, maar waartoe? Wilde het CDA soms de dictatuur vestigen? De kiezer kon er nooit van op aan of het CDA na verkiezingen voor centrum-links of centrum-rechts zou kiezen, was ook een argument. Maar waar is de kiezersinvloed gebleven wanneer er – zoals nu weer – een bleke en vrij anonieme coalitie van links en rechts aan het bewind komt, waarin bijna niemand zich kan herkennen?
De Paarse gedachte in de jaren negentig – Wesseling heeft daar niet zo’n aandacht voor – kwam mede voort uit een positieve gedachte: dat de tijd der ideologieën voorbij was, en regeren eigenlijk meer een kwestie van waardenvrij besturen. Paars was eigenlijk bedoeld als het einde van de traditionele politiek en de oude tegenstelling links-rechts die aan vele borreltafels en op menige verjaardag voor zoveel gezellig debat had gezorgd.
Het jaar 2002 zou aan de droom van het einde van de politiek een eind moeten hebben gemaakt. Ik had geen waardering voor Pim Fortuyn, maar ontegenzeggelijk heeft hij de politiek opnieuw geïntroduceerd, in een stijl die de technocratische regeerders destijds niet voor mogelijk hielden: door een charismatische uitstraling en niet geringe redenaarskwaliteiten.
De les van de Paarse kabinetten in de vorige eeuw is – lijkt me – dat als je de tegenstelling links-rechts taboe verklaart, je vanzelf de weg opent voor andere politieke tegenstellingen. Er moet nu eenmaal politiek iets te hakketakken zijn. Maar oppositie heeft dan al snel de neiging andere tegenstellingen te kiezen dan de sociaal-economische waarom het bij links en rechts gaat. En de kans dat dubieuze figuren het publieke debat gaan beheersen wordt er ook niet kleiner op.
Waarom zouden VVD en PvdA niet hebben geleerd van 2002 en zijn ze thans weer hun doodsaaie monsterverbond aangegaan? Vermoedelijk omdat ze in de jaren negentig niet alleen de retoriek, maar ook de praktijk van de links-rechts-tegenstelling ten grave hebben gedragen. Beide partijen zijn toen eendrachtig het neo-liberale pad van de meedogenloze markt en de geprivatiseerde publieke en sociale voorzieningen opgegaan. Die keuze toen leidt nu tot afbraak van de verzorgingsstaat, bezuinigingen en torenhoge werkloosheid – dit alles onder Brussels dictaat en eigenlijk alleen maar om financiële markten tevreden te stellen. Want 1 ding moet je PvdA en VVD nageven: ze trekken wel de consequenties uit hun vroegere keuzes. En de kiezer kijkt machteloos toe.
H.L. Wesseling. Van toen en nu. Prometheus / Bert Bakker 2014.
Afbeelding: het eerste paarse kabinet, in 1994.
We'll always have Paris 
Geef een reactie