Seks en film – het blijft een gevoelige materie, in het bijzonder – of wellicht misschien bijna alleen in – de Verenigde staten. Daar is, ter rechterzijde, grote opwinding ontstaan over ‘Cuties’, een sociaal-kritische film van de Franse regisseur Maïmouna Doucouré, die in het Frans ‘Mignonnes’ heet, ‘de schatjes’ zeg maar. Meer dan een half miljoen Amerikanen hebben, naar mag worden aangenomen meestal zonder de film te hebben gezien, een internet-petitie getekend waarin geëist wordt dat Netflix de film uit zijn aanbod verwijdert. En de Republikeinse senator Ted Cruz heeft het ministerie van Justitie al om een onderzoek gevraagd. ‘Cuties’ zou ‘kinderporno’ zijn.
Het merkwaardige is dat niemand dat eerder was opgevallen. ‘Cuties’ – ook in Nederland op Netflix te zien – won eerder een prijs op het Amerikaanse Sundance-filmfestival en had ook in het land van herkomst weinig opzien gebaard, hoogstens lovende kritieken bij de bioscoop-uitbreng vorige maand.
Het is een van de tegenwoordig vele Franse films waarin geprobeerd wordt de ervaringswereld van immigranten te beschrijven. Hoofdpersoon is een elfjarig meisje, Aminata alias Amy, die in een Parijse voorstad poogt te ontsnappen aan het ouderlijk milieu, waarin de imam onkies geklede vrouwen de hel voorspelt en haar vader op het punt staat uit Senegal een tweede echtgenote te laten overkomen, tot groot verdriet van Amy’s moeder.
Wat zul je als elfjarige eens doen om je autonomie te laten blijken? Amy vormt met wat elfjarige vriendinnen een dansgroepje, dat de bewegingen imiteert zoals je die op elke muziekzender kunt zien, maar dan uitgevoerd door veelal overdadig geschapen dames die zich rond een rapper ophouden. ‘Twerking’ schijnen de suggestieve bewegingen met het bekken te worden genoemd, en zoals vaker in dit leven: bij deze elfjarigen overtreft de imitatie het origineel.
Dat blijkt als zij deelnemen aan een soort talentenwedstrijd. Hun act is – geen twijfel mogelijk – inderdaad ten diepste obsceen, maar het is wel de obsceniteit van elfjarigen die nog maar nauwelijks vermoeden wat zij met hun bewegingen nu eigenlijk imiteren. Ze blijven in de film trouwens ook keurig in de kleren – in casu glimmende pakjes die voor de gelegenheid zijn aangeschaft.
De obsceniteit is hier sociaal bepaald: niet de dans zelf is obsceen maar het feit dat elfjarigen met zoveel talent bewegingen met een zware seksuele lading kunnen imiteren. Sociale kritiek is ook duidelijk de opzet van de filmmaakster: kinderen uit een achterstandsmilieu worden geconfronteerd met rolmodellen van bedenkelijk allooi, en worden daar het slachtoffer van. Zij missen uiteraard de intellectuele vaardigheid te bedenken dat wat je in een rapper-video krijgt te zien, op televisie kennelijk aanvaardbaar is maar in het werkelijke leven niet. Dat is erg, natuurlijk, maar er zijn in het leven erger dingen. En bovendien leren de meisjes ervan, in de film.
Eigenlijk is ‘Cuties’ dus een moralistische film – en naar mijn smaak trouwens een beetje aan de brave kant, zoals vaak bij sociaal-realistische aanklachten. Er kinderporno in willen zien is eerder een blijk van perversiteit bij de toeschouwer dan dat de film zelf er aanleiding toe geeft, als je mij vraagt. Het moet gezegd dat Netflix het misverstand zelf een handje heeft geholpen door de film niet aan te kondigen met de Franse poster – waarop de meisjes vrolijk springend van hun vrijheid ziet genieten – maar met een foto van het gewraakte dansnummer, waardoor het lijkt alsof de kijker zich aan Lolita’s zal gaan vergapen. Hier de twee posters naast elkaar:
Netflix heeft die poster inmiddels vervangen door een neutrale foto. Dit is de trailer van de film, waarin de dansscène minder dan een seconde in beeld is:
De Amerikaanse kritiek op ‘Cuties’ is in veel opzichten een beetje verdacht. Rechtse conservatieven, of wat daar in de tijd van Trump voor door gaat, nemen de gelegheid te baat te ageren tegen Netflix, exponent van het gehate ‘liberal’ Hollywood. Aanhangers van de duistere QAnon-beweging zien het bestaan van de film als een bewijs voor een van hun meer buitenissige complottheorieën: het beweerde bestaan van een duistere samenzwering in de Democratische partij, van ‘liberal’ politici die een netwerk van kinder-sex-slaven runnen. Het is Amerika op zijn meest paranoïde. En dat in een land van waaruit, onder het vaandel van vrije meningsuiting, porno-sites dagelijks miljoenen expliciete seks-video’s de wereld over worden gestuurd – waaronder niet weinige die door geweld, met name tegen vrouwen, toch wel als betrekkelijk bedenkelijk kunnen gelden.
Die Amerikaanse paranoia op het gebied van seks in film heeft oude wortels. Daar niet alleen natuurlijk, maar omdat Amerika zo’n belangrijke rol speelt in de filmgeschiedenis valt het daar extra op. Ook andere kunstvormen – zoals schilderkunst of literatuur – zijn er in de loop der eeuwen natuurlijk van verdacht openlijk, of geniepig, de bijl te zetten in alles wat moreel, fatsoenlijk of publiekelijk toelaatbaar is, maar film is door moraalridders vaak als bijzonder gevaarlijk gezien – misschien door de realiteitssuggestie die van bewegend beeld uitgaat, en door de reproduceerbaarheid van film.
Het moet gezegd dat erotiek en seks ook al vlug door filmmakers als een belangrijk werkterrein werden gezien. Hier bijvoorbeeld ‘Après le bal’ uit 1896, van de grote Georges Méliès. Niet alleen beeldgrappen over reizen naar de maan en verdwijntrucs blijkt deze gigant uit de filmgeschiedenis te hebben geproduceerd, ook de mogelijkheid de vrouwelijke vorm cinematografisch in haar intimiteit te betrappen, is niet aan zijn aandacht ontsnapt. Mijn favoriete kader uit het filmpje is overigens de blik die de dienstmaagd aan het einde in de camera werpt. Aardig detail is het ‘water’ dat zij over de rug van mevrouw uitgiet en dat eerder lijkt op zwart zand – echt water zou op film misschien nauwelijks te zien zijn geweest.
Aangezien de film hier geen ander doel lijkt te dienen dan ons een blik te vergunnen op het naakte lijf van een dame, kunnen we hier rustig van pornografie spreken, dunkt me. Maar voor echte pornografie, met ‘van dattum’, of ‘la chose’, zoals de daad zo aardig in het Frans kan worden genoemd, moeten we naar de jaren twintig. Hier, alweer uit Frankrijk, een beeld uit het anonieme meesterwerk ‘L’atelier faiminette’ uit 1921. De acteurs leggen een vrolijk enthousiasme aan de dag dat in hedendaagse porno node gemist wordt, als je mij vraagt:
Toen was pornografie kennelijk nog meestal van Franse origine. Wat niet wegneemt dat het in Hollywood wemelde van de sterren met een geweldige seksuele uitstraling: Mae West, Jean Harlow, Clara Bow, you name it. De ster zittend in een suggestieve badkuip is een Amerikaanse uitvinding. Hier een scene met Clara Bow uit ‘Call her savage’ uit 1932:
Twee jaar later zou een dergelijke scene niet meer goed denkbaar zijn geweest in een Hollywood-film. In 1934 conformeerde de Amerikaanse filmindustrie zich aan de zogenaamde ‘Hays-code’, een zelf-opgelegde censuur waarbij films aan zedelijke criteria moesten voldoen, die zeker niet voorzag in scenes als de bovenstaande. Pas in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw zou seks in ‘mainstream’ Amerikaanse films weer in niet-versluierde vorm opduiken.
Een merkwaardig gevolg van die preutse atmosfeer was dat de steractrice die verantwoordelijk is voor het eerste vrouwelijk orgasme in de filmgeschiedenis (althans in een niet-pornografische film) haar prestatie altijd heeft willen verdoezelen en ontkennen. Want Hedy Lamarr (1913-2000) was vanaf 1938 wel een Hollywood-ster (en een interessante vrouw die ook technische uitvindingen deed) maar ze was haar carrière in Wenen begonnen als Hedwig Kiesler (of Kieslerova). Als beginnende, 18-jarige actrice speelde ze in 1933 de vrouwelijke hoofdrol in de film ‘Extase’ van de Tsjechische regisseur Gustav Machaty, waarin dat orgasme voorkomt.
De intrige van ‘Extase’ doet, overigens geheel toevallig, denken aan de roman ‘Lady Chatterley’s lover’ van D.H. Lawrence uit 1928: een getrouwde vrouw vindt geen bevrediging in de omgang met haar echtgenoot, en ontmoet de extase in de armen van een minnaar – een man die zij toevallig heeft ontmoet toen zij naakt in een meertje zwom.
Het is een prachtige film, gelukkig sinds vorig jaar weer beschikbaar in een gerestaureerde versie, vervaardigd door het Narodni filmovy archiv in Praag. Die restauratie was nog een hele tour, want uit een film als deze, met aantrekkelijk bloot, wilden de operateurs in bioscopen nog wel eens stukken knippen, voor eigen gebruik. Bovendien schaamde de eerste echtgenoot van Lamarr – de Oostenrijkse wapenfabrikant Friedrich Mandl en vriend van Hitler voor wie zij in 1937 naar Londen vluchtte – zich zozeer voor de extatische prestatie van zijn vrouw dat hij zo veel mogelijk kopieën van de film opkocht en liet vernietigen.
Maar ook Lamarr zelf heeft – eenmaal in Amerika – nooit een goed woord over gehad voor de film en bijvoorbeeld beweerd dat wat een orgasme lijkt in de film, in werkelijkheid het resultaat was van speldenprikken door Machaty – letterlijke speldenprikken dan. Hier een paar fragmenten, beginnend met het meertje. De scene van de seksuele overgave en het orgasme begint op 19.11.
Voor dit blog is gebruik gemaakt van het tijdschrift ‘Revus et corrigés, no.7: Sexe dans l’histoire du cinéma’. Dat is trouwens een erg leuk nummer van dit Franse tijdschrift voor filmgeschiedenis, waarin het onderwerp van vele kanten wordt belicht, onder andere door interviews met Just Jaeckin (regisseur van ‘Emmanuelle’) en Paul Verhoeven.
We'll always have Paris 
Geef een reactie